ساز قیچک اساسا جز دسته سازهای محلی بوده که در سال های اخیر در حمایت وزارت فرهنگ و هنر به شهر آورده شده و نه تنها ساختمان و کوک آن را تکمیل و تنظیم کرده اند، بلکه آن را به سه اندازه مختلف، قیچک سوپرانو (به طول 56.5 سانتی متر)، قیجک آلتو (63 سانتی متر) و قیچک باس به همان نسبت بزرگتر ساخته اند.
مشخصات فیزیکی ساز قیچک
قیچک نوع دیگری از سازهای زهی آرشه ای ایرانی است که در این مقاله به معرفی آن می پردازیم. شکم ساز قیچک از دو قسمت مجزا از یکدیگر تشکیل یافته است. قسمت تحتانی کوچک تر و به شکل نیم کره است که بر سطح مقطع جلو پوست کشیده شده و روی پوست خرک ساز قرار دارد. قسمت بالایی بزرگتر، مانند چتری روی قسمت تحتانی قرار گرفته و هر دو قسمت توسط سطحی منحنی از عقب به هم اتصال یافته اند و در نتیجه در جلو یا بین دو قسمت حفره ای تشکیل شده است. سطح جلویی قسمت بالا، جز در ناحیه وسط که زیر گردن ساز قرار گرفته به صورت دو شکاف پهن باز است. دسته ساز قیچک تقریبا در نصف طول خود در روی شکم قرار گرفته و نیمه دیگر در بالا به جعبه گوشی ها متصل است و دسته فاقد (دستان) است. سر ساز قیچک متشکل است از جعبه کوچک که محل قرار گرفتن چهار گوشی برای تنظیم کوکو ساز است. و یک زائده منحنی شکل برای آویختن ساز که کمی به عقب برگشته و جهتی افقی یافته است. تمام انواع ساز های قیچک چهار سیمه اند اما کوک آنها کمی متفاوت است. طول سیم مرتعش در قیچک سوپرانو برابر 33.5، قیچک آلتو 37.5، و قیجک باس 70 سانتی متر است. وسعت هریک از انواع حدود سه اکتاو است. قیچک سوپرانو سازی است که قابلیت تکنوازی و همنوازی هر دو را حائز است ولی دو نوع بعدی (قیچک آلتو و قیچک باس) بیشتر به منظور همنوازی در ارکستر به کار می رود. آرشه قیچک، پس از استاندارد شدن ساز، عینا همان آرشه ویولن است. در سطح فوقانی شکم و پشت دسته سوراخ و حلقه ای است که دو تسمه بر آن الصاق می شود. یکی از تسمه ها رو به کتف چپ و دیگری را به کمر می بندند و ساز در موقع نواختن تقریبا آزاد و آویزان می شود. اما نوازندگان شهری تمایل به استفاده از این تمهید ندارند.
قیچک از انواع سازهای محلی است که در سال های اخیر به شهر آمده و مورد استفاده قرار گرفته است و بیشتر در نواحی جنوب شرقی ایران معمول است و در آن نواحی حتی، طبق عقیده و سنت اهالی، برای معالجه امراض به کار می رود. کوک قیچک محلی ثابت نیست ولی قدر مسلم این که سیم ها تقریبا هیچ وقت نسبت به یکدیگر فاصله پنجم نداشته اند. آرشه این ساز در نوع محلی آن شبیه به آرشه کمانچه است و امروزه در شهر از آرشه ویولن و ویولنسل در نواختن نوع شهری آن استفاده می شود. از سازندگان به نام این ساز می‌توان به حسین قلمی و معروف صفرزاده اشاره کرد. قیمت ساز قیچک برای خرید از 400 هزار تومان به بالا است.
گردآورنده: سپیدخت حکیمی